صور مرایا و خیال

یادداشتی بر نمایشگاه عکس‌های مهرداد افسری در گالری محسن
نویسنده: مونس محمودی

افق تنها برای کسی تغییر می کند که در حرکت است / گادامر^۱

اگر منظور از پدیده آن چیزهایی باشد که به چشم می آید منظره یکی از پدیده هایی است که در طول تاریخ هنر و فلسفه، طی بازاندیشی در شیوه نگریستن به جهان و نحوه ادراک آن، دچار دگرگونی های بسیاری در بازنمایی شده است.
درتاریخ تحول بازنمایی به مرور توجه به چیزهای نادیدنی و ناملموس به مدد قوه خیال و نمایش آنها در قالب اثر هنری مورد توجه قرار گرفت و نه صرفا بازنمایی آنچه به چشم می آمد.
پس ارتباط هنرمند و جهان ارتباطی دوسویه و تاثیرگذار شد که در آن پدیده ها دستاویزی برای تولید محتوا شدند، نه موضوع اصلی هنر. در این میان بازنمایی به مدد عکاسی به عنوان هنری که ریشه در جهان مدرن دارد همواره مدیوم مناسبی برای ارائه کانسپ ها و چالش های تصویری نو به حساب آمده است و بازنمایی عکاسانه از منظره، یکی از ژانرهای پر طرفدار در عکاسی است که تا امروز هنرمندان بسیاری از زوایای مختلف و با افق فکری نو به آن پرداخته اند.
مهرداد افسری از جمله هنرمندانی است که منظره جز دغدغه های عکاسانه او به حساب می آید و عکاسی برای او وسیله جستجو، درک و تجربه لذت و پاسخ دادن به چالش های تصویری، مفاهیم زیبایی شناسی و فلسفی است و نه صرفا ارائه تصاویر مصرفی و زیبا. بنابر این، نگاهی معاصر با درون مایه اندیشه های شرقی، آثار او را تبدیل به رساله هایی تصویری می کند که سعی دارد از طریق آنها پیام های رمزی حاصل از نظام اندیشگی و تجارب زیستی اش را به مخاطب انتقال دهد.
نوآوری او در انتخاب عنوان رساله به جای مجموعه، مفهوم رسالت، پیام رسانی را در خود دارد. و عنوانی است که بخشی از کانسپت او را روشن می کند. کانسپتی که در پیوند با مفاهیم عرفانی و فلسفی و هستی شناسانه مورد نظر او است.

«چهل “رساله ای در باب سلوک زمینی”» نام تازه ترین مجموعه به نمایش درآمده مهرداد افسری در گالری محسن است که عکاسی از چشم اندازهایی است که گستره افق را ساخته اند. تصاویری که علاوه بر نمایش افق در شکل تجسمی به مفهوم فلسفی و پدیدارشناسانه آن نیز اشاره دارند.
افق از مفاهیم مهم به کار رفته در فلسفه پدیدارشناسانه هوسرل^۲ و هرمنوتیک فلسفی گادامر^۳ است که در برخی موارد هم عقیده اند و بر این باورند که «افق برخلاف نظر نیچه تنها عامل تعیین حد نیست بلکه می توان به واسطه آن فراتر از مشاهدات اولیه در مواجهه با پدیده ها حرکت کرد و به آنسوی معنا و برداشت های اولیه راه یافت^۴». «بنابر این افق بیشتر جنبه بسط دهی دارد چراکه عبور از افق های معین و فهم آنچه ورای آن است تنها مستلزم حرکت به سمت افقی جدید است^۵». «اﻓﻖ ﭼﻴﺰی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ درون آن ﺣﺮﻛﺖ می کنیم و آن اﻓﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺣﺮﻛﺖ می ﻛﻨﺪ^۶».
همه این تعابیر هدایت کننده ما به سمت افق ها و مناظر طبیعی مهرداد افسری است که ما را به عنوان ناظری بیرونی در راهی که مدام افق های معنایی در آن گسترده می شوند و تغییر می کنند با خود همراه می کند.
افق در فرهنگ فارسی معین به معنی کرانه و ناحیه آمده است و در اصطلاح جغرافیایی، محیط دایره ناتمام است که در امتداد آن چشم شخص کره زمین را می بیند. و این مفهوم به آن چند سطر گزاره (استیتمنت) نویسنده یعنی تبیین هندسه فضای جغرافیایی و معرفت اشراقی در نظر سهروردی بی شباهت نیست.
«ﺳﻬﺮوردی ﺑﺎ ﺑﺤـﺚ از ﻗـﻮای ﻧﻔـﺲ، ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ درﺑـﺎره ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺑﺼﺎر و ﺻﻮر ﻣﺮاﻳـﺎ و ﺗﺨﻴـﻞ ﻣـﻲ ﭘـﺮدازد و از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ، ﭘﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣـﻲ زﻧـﺪ و ….ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺷﺮاﻗﻲ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ^۷».
«در نظام فکری او بهره مندی صور مادی از نور اشراق نام دارد. بدین ترتیب جهان طبیعت و انسان در پرتو این اشراقات به وجود می‌آیند و نورعامل روشنی، رهایی و پدیدار شدن است و علم به نور یا علم الانوار و وصول به اشراق، بیش از هر چیز بر ذوق و کشف مبتنی است^۸».

تصاویر مهرداد افسری بازنمود روشنایی در چشم اندازهایی با جزییات آشکار در نوسان میان نور و مه آلودگی هستند چرا که این نور است که مرزهای مشخص را روی کوه ها، ابرها و چمنزارها تعیین می کند و سایه های حاصل از تابش نور فضا را شکل می دهند و گاهی هم فضا وضعیتی بدون تکلف با رنگ مایه هایی رقیق و مه آلود به خود می گیرد.
او در نمایش پیوندگاه آسمان و زمین گستره افقی را می بیند که درچشمانش و سپس عدسی دوربینش به مدد پرتوهای نوری با جزئییات منعکس شده است و آنچه موجب دیدن این مناظر و مرایا است نوری است که هنرمند در این مجموعه آن را در اثر هنری باز تولید کرده است. و از طریق آن سعی بر مادی نشان دادن نور و جلوه زمینی آن دارد نه انواری قدسی و متافیزیکی و نادیدنی. و این همان چیزی است که سمت و سوی سلوک زمینی او را برای درک پدیده ها و بازنمایی آنها نشان می دهد.
در این مجموعه افق محل طلاقی دو مفهوم متضاد لاهوت و ناسوت در وضعیتی قطعی، تخت و بی پرسپکتیو نیست بلکه همچون مفهوم افق، در نظام فکری هوسرل و گادامر دارای هندسه ای پیش رونده و دارای عمق است.
در بیشتر کارهای به نمایش در آمده این مجموعه، افق خطی است در میانه کادر و سهم آسمان و زمین تقریبا مساوی است و هنرمند پای بر زمین و نگاهی بر آسمان دارد آسمانی که آنسوی ابرهایش را هم به ما نشان می دهد. ابرهایی که باز به سوی دوردست می روند و پرتو انوار خورشید در آن جاری است. پس شناخت یا معرفت که به تعبیر عرفا همان حرکت به سمت قوس سعودی و در نوردیدن آسمانها ست در رساله سلوک زمینی مهرداد افسری با در نوردیدن افق های پیاپی میسر است و هرچه حرکت به سمت دوردست بیشتر باشد معرفت حاصله هم بیشتر می شود و این شباهت به حرکت در مسیری دواری است که ما فقط افق های آن را می بینیم و آنچه افسری از رساله فی حالت طفولیت سهروردی نقل میکند سخن از درک این مساحت است.
به طور کلی اگر بگوییم هنر در نظر سهروردی ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ حاصل از حضور و شهود برای هنرمند سالک و جویای حقیقت است ﻛﻪ در ﻣﺤﺘﻮا و ﻗﺎﻟﺐ اﺛﺮ ﻫﻨـﺮی وی ﻇـﺎﻫﺮ ﻣـﻲ شود بنابر این افسری در رساله درباب سلوک زمینی اش با عدد رمزی چهل همچون سالکی در چهارمین دهه زندگیش حاصل این معرفت وکشف مبتنی بر ذوق را در قالب عکس هایی از کرانه هایی بی کران ارائه کرده است. لذا او متـرجمی است كه به واسـطه تكنیـك و در قالب اثر هنـری، مراتب معرفت نفسانی خود را در آثـارش نشـان داده تا مخاطب خویش را با خود همراه کند و واسطه ای شود تا طبیعت جلوه های رمزآلود و هندسه پنهانش را در پرتو نور برای ما آشکار کند و افق های معنا همواره در تحلیل آثارش در برابر مخاطب گسترده و بدون حد و مرز باقی بماند. چرا که بنا به گفته گادامر افق ها تنها برای کسانی تغییر می کند که در حرکت به سمت اگاهی و ساخت معناهای تازه اند.

______________________________________
۱- اﻓﻖ ﻓﻬﻢ در آﻳﻨﻪ ﻓﻬﻢ اﻓﻖ/ دﻛﺘﺮ اﺻﻐﺮ واﻋظی، ﻓﺎﺿلی ﻓﺎﺋﺰه/ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ/ سال 39 شماره 2/ پاییز و زمستان 1390 / صفحه ۷۰
۲- ادموند هوسرل (Edmund Husserl) فیلسوف آلمانی، قرن بیستم و بنیانگذار پدیدارشناسی.
۳- هانس گئورگ گادامر (Hans-Georg Gadamer) فیلسوف آلمانی از پیشگامان هرمنوتیک فلسفی.
۴- اﻓﻖ ﻓﻬﻢ در آﻳﻨﻪ ﻓﻬﻢ اﻓﻖ/ دﻛﺘﺮ اﺻﻐﺮ واﻋظی، ﻓﺎﺿلی ﻓﺎﺋﺰه/ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ/ سال 39 شماره 2/ پاییز و زمستان 1390 / صفحه ۶۳
۵- همان/ صفحه ۶۳
۶- همان / صفحه ۷۱
۷- ﺗﺨﻴﻞ ﻫﻨﺮی در ﺣﻜﻤﺖ اﺷﺮاقی ﺳﻬﺮوردی/ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺷفیعی، دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺑﻠﺨﺎری ﻗهی/ ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠمی ﭘﮋوﻫشی متافیزیک/ داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎنی/ داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن/ دوره جدید، سال سوم/ شماره 9.10/ بهار و تابستان 1390
۸- نورشناسی در حكمت سهروردی/ گزارشی از نشست بررسی حكمت و هنر سهروردی در موسسه شهر كتاب/ سید حسین امامی/ روزنامه جام جم/ 1390/ شماره 3191

گالری محسن | به نشانی تهران، خیابان ظفر شرقی، کوچه ناجی، خیابان فرزان، خیابان نوربخش، بلوار مینای شرقی، پلاک ۴۲ | شماره تماس: ۲۲۲۵۵۳۵۴-۰۲۱ | ساعات بازدید: ۱۶ الی ۲۱ | روزهای تعطیل: پنجشنبه ›› اطلاعات بیشتر