خود نوشتی بر نمایشگاه «خط قرمز»

 پس چگونه است با این که فن‌آوری‌های امروزی دامنه‌ی گسترده‌ای از دانش را به دست می‌دهند می‌بایست یک اثر هنری تا پایین‌ترین جایگاه‌های اندیشه فرود آورده شود؟ مگر نه این که دانش‌ها روز به روز پیچیده‌تر و گسترده‌تر می‌شوند؟ و هنر نیز یکی از دانش‌ها و فراتر از آن بسیاری از شاخه‌های دانش را در خود دارد؟ اینها به همراه پرسشهای بیشمار دیگر تنها سرآغاز و دیباچه ‌ای بود برای بررسی و بیان اندیشه‌هایم در مجموعه‌ی خط قرمز که در هفتم اسفند هزار و سیصد و نود و چهار در نگارخانه آن نمایش داده شدند.

سال‌ها بود پیکره‌ی آدمی را با رنگ (رنگ روغن و تینگابه «همان اکریلیک به زبان فارسی») و خودکار و ماژیک یا هر ابزار دیگری بر بوم می‌کشیدم؛ تا این که در خرداد ۱۳۹۲ با شکار گراز تاق بستان در کرمانشاه از نزدیک آشنا شدم و شیفته‌ی آن گردیدم. در دوره‌ی کارشناسی ارشد پژوهش هایی را در زمینه‌ی آن انجام دادم که سر از یونان، روم، هند و دیگر فرهنگ‌ها درآورد ولی پایانامه‌ی دوره‌ی کارشناسی ارشدم با نام نشانه شناسی نقش گراز در ایران باستان من را با دستاوردهای پیچیدتر و پهناورتری از نقش گراز و نمادشناسی آن آشنا کرد. راهنمایی‌های استاد بهرام احمدی در دستیابی به دانش بیشتر کارساز بود ولی در زمینه‌ی مواد به کار رفته در آثارم در سال ۹۲ استاد حسن سلطانی خط‌های ماژیکی و خودکار روی بوم‌هایم را در فرهنگ ایران چندان پایدار و درست ندانست و مرا به کارگیری ماده‌ای ماندگارتر دلگرم ساخت.

از آنجایی که در دوران جنگ ایران و عراق مادر و خاهرم با بافتن گلیم و فرش از بیرون رفتنم برای در امان ماندن از جنگ (زیرا هواپیماهای عراقی با تیربار گاهی به مردم شلیک می‌کردند و بمباران هم پیوسته در برنامه‌های ایشان بود) وادار می‌کردند و زمینه‌ی آشنایی‌ام با نخ آغاز گردید. حال بماند که در همان سال ها کفش‌هایمان که پاره می‌شد باید به کفاش‌های افغانی می‌دادیم که بدوزند و این هم پایه‌ی خوب نگاه کردن به دست آنها و کفاش خانه‌ی پدری شدن را در پی داشت. البته تنها زندگی کردن و دوران دانشجویی هم چنان ما را در دوختن خشتک و زیر بغل پاره ماهر کرد که دوخت هایم زبانزد شده بودند و گاهی دختران خانواده و خویشاوندان را به رشک ورزی وادار می‌کردم. در سالهای پایانی جنگ هم کوبلن‌هایی از نقاشی‌های اروپایی و گاهی ایرانی به ویژه کمال الملک و نگارگری‌های علی تجویدی فراگیر شده بود و خانواده‌ی خاهر بزرگترم نیز از تیر و ترکش های آن در امان نمانده بودند و خاهرزاده ام (خداوند بیامرزد) که چندسالی از من کوچکتر بود دختری بود که به جز درس خاندن بیشتر خانه‌نشین می‌بایست باشد و گاهی کوبلنی را به‌یاری مادرش (خاهر من) می‌خرید و می‌بافت. من هم که بسیار او را دوست داشتم هر زمان که پا میداد دلباختگی ام به دوخت و دوز و خشتک دوزی را مانند پهلوانی که بازوانش را به نشانه‌ی نیرومندی به رخ می‌کشد رو می‌کردم و ساعاتی را به بافتن کوبلن سپری میکردم.

این پیشینه من را بر آن داشت که نخ کوبلن را که بیشتر نخی وارداتی بود در آفریده‌هایم به جای نخ سنتی فرش و گلیم به کار گیرم. گونه‌ای ماده‌ی نوین و صنعتی و همساز با زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کردم. چیزی مانند رنگهای لوله‌ای آماده به جای رنگ‌هایی که در گذشته نقاشان در کارگاهایشان فراهم می‌ساختند. البته نباید نادیده گرفت که سالهای دانشجویی دوران کارشناسی و کارشناسی ارشد که بیشتر همکلاسی‌هایم دختر بودند (خدایی نکرده، زبانم لال همه‌ی دختران را نمی‌گویم) و کلی دبدبه و کبکبه‌ی نقاشی داشتند من را به دوخت و دوز بیشتر سوق داد که جایمان را اندکی به‌یکدیگر پاس دهیم. تینگابه (اکریلیک) هم که شناوینش (حلالش) آب بود کاربرد آن را در یکی از اتاق‌های خانه که همیشه‌ یکی از آنها نقش کارگاه را برایم داشته کارآمدتر می‌ساخت. 

گراز، این جانور زیبای دوست داشتنی ولی زشت و پلشت دردسرهای زیادی را از سر گذراند تا با خون و رگم پیوندی ناگسستنی بیابد و زندگی را به همان اندازه که نمادشناسی‌اش پیچیده است به این منجلاب بکشاند و مانند داستان ویس و رامین یا بیژن و منیژه شب‌ها و روزها خابش را ببینم. 

نخست شاهنامه‌ی فردوسی و داستان بیژن و منیژه بیش از هر چیزی ذهنم را به آفرینش واداشت و چند اثری را در این زمینه پدید آوردم که نخستین آزموده‌هایم در این زمینه بودند. بیش از ۱۵۰ واژهی گراز در شاهنامه و هتا در میان چکامه‌سرایان پارسی به اندازه‌ی کافی ذهنم را درگیر کرده بود که پژوهش‌های میدانی و ماتیکانخانه‌ای (کتابخانه‌ای) هم در سترگ شدن داده‌ها کارآمد گردید. 

نگارگری‌ها تا آفریده‌های باستانی از سر تبرهای لرستان و عیلامی‌ها گرفته تا مُهرها و بازوبندهای هخامنشیان و سنجاق سینه‌های اشکانیان و سیمینه ها و نقش برجسته‌های گچی بر روی خرسنگ‌های دوره ساسانی تا گراز گلی بسیار کوچکی که در کرمانشاه‌ یافت گردیده بود به آرامی‌ من را به گرداب نمادشناسی و نمادگرایی کشاند. به گونه ای که گژاندیشی‌ام (وسواس) دیگر هیچ خط یا رنگی را بدون برهان پذیرا نبود. البته همه‌ی آفرینش اثر برنامه‌ریزی شده نمیتوانست باشد و آمیزه‌ای از بداهه و برنامه ریزی بود. از این رو که ‌یک اثر گاهی دو هفته تا دو ماه به درازا می‌کشید. برای گراز ساختاری کلی یا پیشطرح و پیرنگی را فراهم می‌ساختم و بازی روی پس‌زمینه و نخ‌ها را به دست بداهه می‌سپردم. 

بداهگی هنر ایران در نوازندگی و آهنگ‌سازی تا نقاشی و تذهیب و نمونه‌هایی مانند اینها در کنار برنامه‌ریزی‌های بسیار موشکافانه و ریزبینانه‌ی تزیین ساختمان‌های دینی و اسلامی ‌و همچنین بخش‌های زیادی از نگارگری که بسیار هوشمندانه و انگیزه‌مند بودند به کارگیری همپای این دو را در من بیشتر بارور ساخت. سیاست زدگی و درگیری‌های بزرگ ایران در گستره‌ی جهانی نیز به آرامی‌ استوره‌گرایی‌ام را کله‌پا کرد و به لایه‌های امروزی کشاند. 

گراز که نمادی از جنگ و جنگجویان (سربازان) ایران باستان بود معانی گوناگونی چون مبارزه با دروغ در شاهنامه‌ی سپینود را در کارنامه‌ی خود داشت. در ریخت بهرام (به ریخت گراز در آمدن بهرام) برای همراهی مهر او را نگهبان و پاسداری ارزشمند می‌ساخت که در کنار لگدمالی و ددمنشی‌اش با فراگیر شدن کشاورزی و باغداری در میان مردمان یکجانشین سرشتی چندگانه داشت که من برای بیانی رندانه‌تر (اگر خدا بخاهد) و زندشی (تفسیری) بهتر یاری داد. به گونه‌ای که هر فرهنگ و هر کسی برداشتی ویژه درخور با داشته‌هایش داشته باشد. به گفته‌ی مولانا:   هر کسی از ظن خود شد یار من / از درون من نجست اسرار من

بیشتر بوم‌ها مربع ساخته شدند یا مربع در درون آنها نقشی بنیادین داشت. زیرا مربع برایم نماد شماره‌ی ۴ بود. داستان بیژن و منیژه چهارمین داستان پرآوازه‌ی فردوسی بود و گراز کلایدونیان چهارمین داستان پرآوازه‌ی ایلیاد و اودیسه‌ی هومر. هرکول در چهارمین گام (مرحله) از گام‌های دوازده‌گانه‌اش گراز اریمانتوس را نزد اوروستیوس می‌برد و به گمانم خوان‌های ویشنو در ریختِ ورهه و بهرام در ریختِ گراز هم در گام چهارم بوده (گرچه در اسناد تاریخی در گام‌های سوم یا پنجم هستند). افزون بر این گراز چهارمین جانور کشنده و خطرناک برای آدمیان باستان پس از شیر، ببر، و خرس بود. نمی‌توانم روحیه‌ی انتقادجویانه ام را در آثار آفریده شده پنهان سازم و باوری که بهسازگری را سرلوحه‌ی پیشرفت می‌داند نادیده بگیرم.